7 x tłumacze

"W Polsce o przekładzie pisze się wtedy, gdy z jakiegoś powodu otacza go aura skandalu" - twierdzi Małgorzata Łukasiewicz. Takie sformułowanie jest skandaliczne, więc niech to będzie wystarczający powód, by napisać o tłumaczeniach.

(c) usplash.com

Pretekst jest fantastyczny, bo stosunkowo niedawno pojawił się tom rozmów "Przejęzyczenie". Zofia Zaleska pyta wybranych tłumaczy o ich pracę nad tekstem, czytelnicze fascynacje, sytuację na rynku wydawniczym. Nic dziwnego, że przy okazji pada wiele zapadających w pamięć fraz i sformułowań.

Oto kilka wybranych:

Carlos Marrodan Casas:
"Od pierwszego zdania tłumaczę na nowo. Chyba wszyscy tłumacze mają to do siebie, że żadnego z przetłumaczonych zdań nie traktują jako ostatecznego. To jest nasza zawodowa obsesja i fobia. Obcując z tekstem, jesteśmy cały czas w napięciu, w poszukiwaniu alternatywnej, lepszej wersji.
Przy każdym przekładzie w końcu trzeba jednak postawić kropkę, podjąć decyzję, że praca jest skończona. Ale nigdy – przynajmniej w moim wypadku – nie obywa się to bez wątpliwości i gdyby nie bezpardonowe ponaglenia wydawców, pewnie nad wszystkim pracowałbym dużo dłużej".

Ireneusz Kania:
"Znam kilka języków orientalnych, języków martwych, którymi dziś już się nie mówi – nie mówię w sanskrycie i po hebrajsku, bo mi to nigdy nie było do niczego potrzebne, po chińsku też tylko czytam. Swobodnie porozumiewam się w jakichś dziesięciu językach europejskich. Nie uważam, żebym miał jakiś specjalny talent do nauki języków, mam za to inną specjalną cechę, którą rzeczywiście mogę się pochwalić, to cecha z pogranicza sportu i sprawności intelektualnej: ogromna wytrzymałość. Mam dobrą kondycję psychiczną i fizyczną, a wynika to w dużej mierze z tego, że przez dziesiątki lat uprawiałem zawodniczo sporty".

"Każdy z nas marnuje nieprawdopodobną ilość czasu! Przy czym za marnowanie nie uważam na przykład chwil lenistwa, włóczenia się przez wiele godzin po lasach czy polach, bo to robiłem i do dzisiaj robię. Zmarnowany czas to czas stracony na głupoty, na idiotyczne rozrywki, na bezpłodne rozmowy z delikatnie mówiąc średnio inteligentnymi ludźmi, na mnożenie nieciekawych kontaktów towarzyskich i podtrzymywanie ich z fałszywego poczucia lojalności".

Michał Kłobukowski:
"Ja sam przez długi czas trwałem w przekonaniu, że bardzo trudno jest zostać tłumaczem literackim. Kiedy zaczynałem współpracować z czasopismami, wyobrażałem sobie, że miną lata, zanim dostanę pierwszą książkę do zrobienia. W moim przypadku stało się to znacznie szybciej, ale znałem kilka osób ze swojego pokolenia, które niekoniecznie z braku talentu, ale po prostu z powodu braku zapotrzebowania na aż tylu tłumaczy, musiały zająć się czymś innym. Dziś jeśli ktoś zna język (niekoniecznie bardzo dobrze), ma chęć i zapał, albo po prostu został bez pracy, a wydawca akurat potrzebuje kogoś, kto przetłumaczy coś szybko i niedrogo, to zostaje tłumaczem z łapanki".

Andrzej Jagodziński:
"Dziś kompletnie nie docenia się roli tłumaczy w kształtowaniu języka polskiego. W przypadku kształtowania języka czeskiego ich rola była na przykład szalenie istotna – przekłady literatury francuskiej w okresie międzywojennym czy tłumaczenia literatury angloamerykańskiej pod koniec lat pięćdziesiątych i w latach sześćdziesiątych niesłychanie wzbogaciły nie tylko samą literaturę czeską, ale i język czeski. W Polsce tłumacze mają podobne zasługi, a dziś nikt o tym nie mówi i nie pamięta. Ostatnimi tłumaczami, o których wspominało się u nas w tym kontekście, byli chyba Julia Hartwig i Artur Międzyrzecki. Pamiętam, że mówiło się, że ich przekłady Amerykanów i Francuzów miały ogromny kulturotwórczy potencjał i wpłynęły na literacką polszczyznę. Ale to było w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, potem już nic takiego nie słyszałem. Nie mam wystarczających kompetencji, aby stwierdzić, czy kiedyś bardziej doceniano rolę przekładu w kształtowaniu rodzimej literatury, ale na pewno wyżej ceniono pracę tłumaczy".

Teresa Worowska:
"(...) aby dobrze zrozumieć intencje autora, pojąć, co nim kierowało, kiedy tworzył dany tekst, trzeba się z nim w pewnym momencie zidentyfikować. U mnie dzieje się to na początkowym etapie pracy, kiedy przepuszczam tekst przez siebie i tworzę jego pierwszą wersję po polsku. Na tym etapie staram się maksymalnie wczuć w autora, zastanowić, co w danej chwili myślał i dlaczego. I tu otwieram nawias, aby wyjaśnić, dlaczego jestem biografistką – zdaję sobie sprawę z tego, że niektórzy teoretycy literatury uważają, że na tekst należy patrzeć w oderwaniu od biografii twórcy, uważnie słucham tych argumentów, ale sama mam odmienne doświadczenia. Od wielu lat obcuję intensywnie z jednym autorem – myślę tu o Máraim – i tłumacząc jego książki i dzienniki, obserwuję, jak rozwijała się jego twórcza droga, jak kształtowały się jego postawy, jak różne myśli i skojarzenia powracały do niego i zmieniały się pod jego piórem po latach. Studiowanie biografii tego pisarza bardzo mi pomogło przy pracy nad tłumaczeniem jego utworów, pozwoliło mi wspomniane zmiany dostrzec i właściwie odczytać".

Małgorzata Łukasiewicz:
"Wyobraźmy sobie, że krytyka przekładu istnieje, czuwa, jest rozwiniętym działem życia literackiego. Krytyka przekładu z moich marzeń – wszystko jedno, czy ostatecznie schlasta przekład na kwaśne jabłko, czy wychwali go pod niebiosa – jest bardzo poważną wyprawą w głąb dzieła. W głąb, bo nie zatrzymuje się na powierzchni, na fabule, ideach i charakterach. Sięga aż do dna, do materii słowa. Pokazuje, jak to jest zrobione. Taka krytyka przekładu jest znakomitą interpretacją dzieła, czyli tak naprawdę bardzo dobrym sposobem uprawiania krytyki literackiej w ogóle. Dlatego trzeba się rozstać z powszechnym przesądem, że pisanie o przekładzie jest interesujące tylko dla fachowców. Jest interesujące dla wszystkich, którzy chcą pobyć trochę dłużej z daną książką i dowiedzieć się o niej czegoś ciekawego. Niestety na razie w Polsce panuje zwyczaj, że o przekładzie pisze się wtedy, gdy jest on fatalny, licząc na to, że zrobi się z tego dziki skandal".

Czarne, Wołowiec 2015.